خیلی افراد عزت نفس را اعتماد به نفس اشتباه می‌گیرند. این اشتباه، اتفاقی رایج است و ممکن است به این علت باشد که معنی آن به درستی شناخته نشده است. حال اگر معنی این صفت برتر ندانیم، چگونه می‌توانیم تشخیص دهیم که آیا دچار کمبود احساس عزت نفس هستیم یا خیر؟ و اگر بله، چگونه باید آن را افزایش دهیم؟ در ادامه با توضیح دقیقی از تعریف این احساس و معرفی راه‌های افزایش عزت نفس، سعی بر این بوده است تا به شما در رشد این احساس کمک کرده باشیم.
عزت نفس به چه معناست؟
حرمت نفس یا عزت نفس و یا در اصطلاح انگلیسی Self-esteem بازتاب ارزیابی یا برآورد یک فرد از ارزش‌های خود می‌باشد. عزت نفس، باور و اندیشه‌ای است که فرد در مورد اهمیت و ارزش شخصی خود دارد.
مفهوم عزت نفس بسیار گسترده‌تر و عمیق‌تر از اعتماد به نفس می‌باشد. کسی که عزت نفس سالمی داشته باشد، از وانمود کردن دوری می‌کند. از اینکه بداند در امری مهارت ندارد یا نقصی دارد مشکلی ندارد. اما فردی با اعتماد به نفس بالا، تاب این موضوع را ندارد. به طور مداوم تلاش می‌کند، وانمود کند که مهارت دارد. این وانمود کردن برای شروع فعالیت مناسب است اما در ادامه لطمه وارد می‌کند.
طبق نظریه کریستوفر مراک عزت نفس ترکیبی از دو عامل است؛ احساس شایستگی و احساس ارزشمندی. علاوه بر کریستوفر مراک، نظریه‌های دیگری نیز موجود است که بر دو احساس مذکور متمرکز باشد.
کتاب روانشناسی عزت نفس از ناتانیل براندن
ناتانیل براندن در کتاب psychology of self esteem یا کتاب روانشناسی عزت نفس می‌گوید: “عزت نفس دو جنبه‌ی مرتبط به هم دارد: احساس کارآمدی شخصی و احساس ارزش شخصی. عزت نفس ترکیبی است از اعتماد به نفس و احترام به خود. عزت نفس یعنی اعتقاد داشتن فرد به این که توانایی‌ها و شایستگی‌های لازم برای زندگی را داراست و لیاقت زندگی کردن را دارد.”
احساس شایستگی
حال شایستگی که محوریت این موضوع است به چه معناست؟ شایستگی به معنی این است که تا چه مقدار باور دارید که مهارت‌ها و توانایی‌های لازم در حیطه‌ی موفقیت مورد نظر خود را دارید.
لازم نیست در تمام حیطه‌های مختلف موفقیت کسب شود، بلکه باید در آن موضوعی از زندگی دقت شود که برای شخص شما اهمیت ویژه‌ای دارد.
برای مثال اگر شما فردی هستید که می‌توانید جمع را با خواندن آواز یا گفتن لطیفه در دست بگیرید، این به نوبه‌ی خود مهارت به شمار می‌رود. اما وقتی هدف شما موفقیت در ورزش مشخصی است، این مهارت به کار شما نمی‌آید. هم‌چنین ممکن است فردی را ببینید که مقام شغلی بالایی دارد و به نظر شما موفق است، اما احساس شادی نمی‌کند و این شاید به این دلیل است که آن شغل مورد نظر آن فرد نیست. به همین سبب، تاثیر مفیدی بر عزت نفس آن فرد ندارد.
احساس ارزشمندی
موضوع ارزش‌ها به دومین عامل عزت نفس بر می‌گردد. میزان احساس ارزشمندی با پاسخ به دو سوال ذیل مشخص می‌گردد؛
- ارزش‌های شما شامل چه مواردی است؟
- آیا رفتار و اعمال شما در طی روز با ارزش‌های شما منطبق است؟
- در آخر آیا فردی را که هستید دوست دارید و برای شما محترم است؟
حال اگر دو احساس شایستگی و ارزشمندی را بررسی کنید و ترکیب کنید، می‌توانید تعریفی جامع و کافی از عزت نفس پیدا کنید. در واقع این احساس به این معنا نیست که صرفا از خود احساس خوبی دریافت کنید، چون در این صورت به خودبینی و خودشیفتگی ختم می‌شود. باید در کنار احساس رضایت از خود، احساس کنید کارهای شما دارد در راستای خوب و و مفیدی پیش می‌رود. تعادل بین این دو احساس عزت نفس سالم را معنی می‌کند.
دلایل عزت نفس پایین
باید با علت‌های پایین آوردن عزت نفس آشنا باشیم، تا بتوانیم آن‌ها را کنترل کنیم. در واقع پیشگیری بهتر از درمان است. اگر از این علت‌ها جلوگیری کنید، در واقع از کاهش این احساس خود پیشگیری کرده‌اید.
مرز و محدوده‌های مشخص برای روابط کاری یا شخصی در نظر بگیرید
اگر شما توقع دارید که دوستان، آشنایان یا همکاران شما برای وقت شما احترام کافی را قائل باشند، باید محدوده و مرز در نظر بگیرید. اگر تا به الآن این محدوده‌ها را در نظر گرفتید و تعریف کرده‌اید که بسیار عالی، در غیر این صورت ممکن است به عزت نفس شما آسیب وارد کند.
حال این مرز قائل نشدن به چه معناست؟ یعنی اجازه ندهید کسی وقت شما را هدر دهد. یعنی کسی اجازه نداشته باشد شما را وادار کند کاری را انجام دهید. در واقع خود را اولویت قرار دهید در زندگی. یا در مثال دیگر اجازه ندهید کسی در لحظه‌ی آخر قرارش را با شما لغو کند. شاید تاثیر آن را احساس نکنید، اما در گذر زمان به آرامی تاثیر می‌گذارد و از ارزش شما می‌کاهد.
هم‌چنین اگر میل به انجام کار یا درخواستی را ندارید ولی جواب مثبت بدهید و آن را بر عهده بگیرید، مانند موارد بالا خواهد بود. عرف زندگی اجتماعی و رواج تعارف کردن‌ها سبب شده است گفتن نه برای افراد کار سختی به نظر بیاید. اما اگر قدرت نه گفتن را در خود افزایش ندهید، و به روایتی محدوده شما را زیر پا قرار بدهند، شما و عزت نفس شما مورد آسیب واقع خواهد شد.
بیش از حد نسبت به خود سخت گرفتن
چگونگی برخورد شما با خودتان در طی روز از عادات مهمی است که تاثیر به سزایی بر عزت نفس شما می‌گذارد. در نهایت نیز عامل تعیین کننده‌ی موفقیت یا شکست شما خواهد بود. لذا باید از هر حرف و هر قضاوتی که نسبت به خودتان دارید و سخت گیرانه است تجدید نظر کنید.
اگر از عبارات توهین آمیز خطاب به خودتان استفاده می‌کنید، باید از آن دوری کنید زیرا عزت نفس شما را تحت شعاع قرار می‌دهد. کلمات تاثیر زیادی بر حالات شما و احساسی که شما نسبت به خود دارید می‌گذارد. از اینکه مدام خود را نقد کنید و غالباً نقد منفی، اجتناب کنید تا این احساس در شما کمتر و کمتر نشود.
اگر به استفاده کردن از عبارات و نقدهای منفی عادت کرده‌اید قطعا تغییر دادنش برای شما کاری دشوار خواهد بود. باید به مرور آن را ترک کنید و سعی کنید جملات مثبت را جایگزین آن‌ها کنید.
راه رفتن با حالت بدنی اشتباه یا نامناسب
حالت بدنی شما در ذهنیت شما و عزت نفس شما تاثیر می‌گذارد. ترجیحاً از قوز کردن پرهیز کنید. اگر کاملاً صاف بایستید و کمی شانه‌ها عقب بدهید، عزت نفس شما را افزایش می‌دهد. این جزء ساده‌ترین راهکارهاست.
از افرادی که شخصیت جالبی ندارند تا حد امکان اجتناب کنید
افرادی که بیشترین وقت را با آن‌ها در طول روز می‌گذرانید، تاثیر به سزایی بر روحیه‌ی شما قرار می‌دهند. اگر دوستان یا همکاران شما شخصیت جالبی نداشته باشند، در گذر زمان عزت نفس شما مدام کاهش می‌یابد. جمله‌ای معروف است که می‌گوید، شخصیت شما میانگینی از شخصیت پنج نفری است که بیشترین معاشرت را با شما دارند.
بیان نکردن چیزی که در ذهن دارید
این موضوع با گستاخ بودن متفاوت است. شما باید این قابلیت را داشته باشید که افکار خود را با بیانی درست و با افتخار و اقتدار مطرح کنید. اجازه ندهید کسی وسط صحبت شما بپرد. اگر این اتفاق افتاده مجدداً رشته‌ی کلام را به دست بگیرید، در این حالت عزت نفس شما افزایش می‌یابد.
مقایسه کردن خود با دیگران
در ادامه نیز این موضوع بیان شده است. اما توجه داشته باشید این موضوع تاثیر مخربی دارد. یکی از مشکلات عظیم فضاهای مجازی نیز همین ایجاد مقایسه است. یا آن‌که دیگران را قضاوت کنید که زندگی بهتری از شما دارند.
عذرخواهی کردن بی مورد
اگر جایی کار اشتباهی انجام ندادید، نیازی نیست عذرخواهی کنید. یا اگر هم اشتباهی انجام دادید، با بیانی درست عذرخواهی کنید و سعی کنید عمل اشتباه خود را جبران کنید. عذرخواهی بی دلیل و متعدد عزت نفس شما را مختل می‌کند. عذرخواهی بی جا دید شما را در ذهن دیگران منفی می‌کند.
فکر کردن بیش از حد در مورد اینکه دیگران چه دیدی راجب ما دارند
مشورت گرفتن و دانستن نظرات بقیه می‌تواند تا حدی در زندگی مفید باشد. اما زیاده روی در این مساله و توجه بیش از اندازه به نظرات دیگران، عزت نفس شما را کاهش می‌دهد. نظرات خود را اولویت دهید، صرفاً از نظرات دیگران کمک بگیرید.
راه‌های درمان عزت نفس
حال که در باب دلایل کاهش عزت نفس صحبت کردیم و عزت نفس را تعریف کردیم، باید بدانیم که اگر متاسفانه دچار این مشکل یعنی عزت نفس کم شدیم، چه کاری از دستمان بر می‌آید؟ قطعاً راه‌های ذیل تنها راه‌های موجود نیستند و راه‌های بیشماری نیز موجود است.
تعدادی از این راه‌های بیشمار:
در دفتری نقاط قوت و نقاط ضعف خود را یادداشت کنید، این نوشتن و یادداشت کردن سبب می‌شود برداشت و ارزیابی صادقانه و واقع بینانه‌ای از خود پیدا کنید.
برای خود هدف تعیین کنید. فقط توجه داشته باشید اهداف کوچک و قابل دسترسی باشند. اگر هدف بزرگی دارید آن را به اهداف کوچک تقسیم کنید. اگر این اتفاق نیفتد، به خود سخت خواهید گرفت که همانطور که پیش تر گفته شد، تاثیر منفی بر عزت نفس شما خواهد داشت.
توجه‌ی ویژه‌ای بر فعالیت‌های مورد علاقه‌ی خود داشته باشید. حداقل ۳۰ دقیقه در روز را صرف فعالیت مورد علاقه‌ی خود کنید. ابتدا فهرستی از علائق خود تعیین کنید و با توجه به امکانات و زمان در دسترس، آن‌ها را برای انجام دادن در نظر بگیرید.
روحیه‌ی مسئولیت پذیری را در خود افزایش دهید. افرادی که عزت نفس پایینی دارند، عموماً از پذیرش مسئولیت جدید امتناع می‌کنند. و ترجیحاً کارهایی را انجام می‌دهند که توانایی بالایی در آن دارند. برای شروع باید سعی کنید به شکل داوطلبانه مسئولیت برخی کارها را بر عهده بگیرید. به این شکل مهارت جدید یافته و می‌توانید قبح عدم موفقیت را برای خود بشکنید.
خودتان هرگز با کسی مقایسه نکنید. هرکس ممکن است ویژگی‌های مثبتی داشته باشد که شما فاقد آن باشید. بنابراین دست از این کار بکشید.
روحیه‌ی کمال گرایی را از خویش دور کنید. هیچ کس کامل نیست، برای پیشرفت خود تلاش کنید اما به خود سخت نگیرید. اشتباهات خود را بپذیرید تا به رشد شما کمک کند.
خودتان را با نقاط قوت و نقاط ضعف خود بپذیرید و دوست داشته باشید. در واقع با خود مهربان باشید. نکات مثبت خود را برای خود یادآور شوید و زمانی را برای تفریح کردن اختصاص دهید.
از افکار منفی در مورد خودتان مخصوصاً دوری کنید. نقائص خود را بپذیرید. یکی از راه‌های ساده برای دوری از افکار منفی، ورزش کردن است. ورزش‌های ساده‌ای همچون پیاده روی یا راه رفتن حتی می‌توانند مفید باشند.
صحبت آخر در مورد راه‌های افزایش عزت نفس
همانطور که قبل تر صحبت شد، از شبکه‌های اجتماعی دوری کنید تا حدی که نیاز ضروری نباشد. در دنیای واقعی تجربه کسب کنید. فضای مجازی بستر مناسبی را برای تلف کردن وقت و ایجاد مقایسه درست می‌کند. اگر احساس می‌کنید دائماً باعث ناراحتی و آزار دیگران شده‌اید، این حس گناه کار بودن را از خود دور کنید. در مسیر افزایش عزت نفس خود صبور باشید و پشتکار داشته باشید، اگر هم انگیزه‌‌ی خود را از دست دادید، مجدداً شروع کنید. خود را شایسته‌ی یک زندگی خوب و شاد بدانید. این شاد بودن بدین معنا نیست که پولدار باشید یا در تمام زمینه‌ها موفق باشید. بلکه بدین معناست نسبت به خود احساس رضایت داشته باشید.
امیدوارم مطالب بالا برای شما مفید واقع شده باشد. اگر اطلاعات دیگری در این زمینه دارید با ما به اشتراک بگذارید. شما از چه راه‌هایی برای افزایش عزت نفس خود استفاده کرده‌اید؟ آیا در بازه‌ی زمانی از زندگانیتان دچار کاهش عزت نفس شده‌اید؟ به چه دلیل این اتفاق برای شما افتاده بود؟
