اسطوخودوس چیست
اسطوخدوس، اسطوقدوس، لاواندولا در زبان انگلیسی Lavandula یا lavender نام دارد، خواص اسطوخودوس بر سلامت جسم و روح انسان اعجاز می‌کند.
تیره گیاهی اسطوخودوس
اسطوخودوس گیاهی از تیره‌ی نعناییان و یکی از گیاهان معطر و طبی است. اسطوخودوس سرده‌ای مشتمل از ۲۵ تا ۳۰ گونهٔ مختلف از دسته گیاهان گلدار و از خانواده نعناعیان است که خواص فراوانی دارد.
گیاه اسطوخودوس گل‌های کوچک خوشه‌ای آبی یا قرمز سیر تا بنفش دارد و ارتفاعش در حدود ۳۰ تا ۶۰ سانتیمتر است. برگ‌های اسطوخدوس شبیه برگ آویشن و از آن درازتر و باریکتر است و ساقه‌اش واحد و باریک و بی‌شاخ است.
برگ‌های اسطوخدوس باریک و دراز با لبه‌ی برگشته و پوشیده از کرک سفید پنبه‌ای است و طعم و عطر آن تند و کمی تلخ است. موسم گلدهی اسطوخودوس در فروردین و اردیبهشت می‌باشد.
اسطوخودوس در طب سنتی
نام اسطوخودوس یا اسطوقودوس از ستوخس رومى گرفته شده، در منابع طب ایرانی اسطوخودوس به نام‌های شاهسفرم رومی، ممسک الارواح، تربوم و سخاوس آورده شده است.
کتب قدیمی این گیاه را دارای عطری تند و تلخ معرفی کرده‌اند. بوی اسطوخودوس بعد از اندکی مالیدن به دست شبیه بوی کافور است و طعم آن کمی تلخ و تیز است.
اسطوخودوس به زبان یونانی به معنی حافظ الارواح است. این گیاه در تقویت ارواح دماغی بی عدیل است. اسطوخودوس یک داروی ضد سودا است و مانع عفونت اخلاط می‌شود.
دیوسقوریدوس پدر علم گیاهشناسی در کتاب حشایش یا Medica Materia درباره اسطوخودوس گفته که نام این گیاه برگرفته از نام جزیره‌ای در اندلس است(جزیره ستخادس) که در حقیقت اشاره به نام اسطوخودوس اروپایی است.
طبع اسطوخودوس
طبع اسطوخودوس در اولِ دوم، گرم و خشک است. بنابراین می‌توان آن را به مدت طولانی استفاده کرد. برخی اطبا طبع اسطوخودوس را مرکب القوا دانسته‌اند. شیخ الرئیس آن را ترکیبی از اجزای گرم و سرد دانسته است.
اسطوخودوس و تقویت حافظه
از دیگر خواص اسطوخودوس این است که تقویت کننده حافظه و تفکر است و مصفای روح یا پاک کننده روح است و مفرح نیز هست، یعنی شادی بخش است. بنا بر نظر حکمای طب ایرانی خواص این گیاه اختصاص به مغز دارد و تقویت کننده مغز است.
نوشیدن یک لیوان دمنوش اسطوخودوس قبل از خواب به داشتن خوابی راحت و عمیق کمک شایانی می‌کند.
حسن موسوی
اسطوخودوس به عنوان یک منضج و منقی عالی مره سودای دماغی، قرن‌ها است مورد استفاده قرار می‌گیرد، چراکه مغز را از جمیع فضولات سوداوی پاک می‌کند و به حق در این زمینه بسیار کارآمد است.
معجزه اسطوخودوس
کلیه داروهاى خواب آور که امروزه در عظیم ترین کارخانه‌هاى داروسازى دنیا ساخته مى‌شوند، علاوه بر اینکه خواب مصنوعى و ناراحت کننده ایجاد مى‌کنند، ضعیف کننده اعصاب هم هستند.
ولى دست طبیعت با نیروى اعجازآمیز و شگفت آور خود، اسطوخودوس را به وجود آورده که در عین داشتن خاصیت خواب آوری، مقوى مغز و اعصاب هم می‌باشد.
اسطوخودوس جاروی مغز
اسطوخودوس مقوى قواى مغز و جاروی مغز است و مغز را از بلغم‌ها و سوداهای زاید پاک می‌کند و براى درمان نسیان یا فراموشى و سرگیجه بسیار منفعت دارد.
تقویت حافظه برای همه ضروری است. اسطوخودوس گیاهی فوق العاده برای تقویت حافظه، افزایش هوشیاری، تقویت تفکر و تمرکز است و از دسته گیاهان هوشیار کننده شمرده می‌شود.
چنانچه گل اسطوخودوس را مربا کنید، با شکر یا عسل و هر شب به اندازه‌اى که از گل آن یک مثقال محتوى آن باشد میل نمایند و به آن ادامه دهید، موجب هوشیاری، تمرکز، رفع غم و وسواس و موجب شادی و نشاطی قوی است.
مصارف اسطوخودوس در طب سنتی
اسطوخودوس در طب ایرانی نه تنها به شکل دمنوش یا جوشانده جهت درمان بیماری‌ها استفاده می‌شود، بلکه به صورت ترکیبی و همراه با سایر گیاهان به عنوان عمود فرمول کاربرد داشته و دارد.
از جمله این ترکیبات، حب اسطوخودوس، شربت اسطوخودوس، عرق اسطوخودوس، مربای اسطوخودوس، طبیخ اسطوخودوس و معجون آن می‌باشد.
شربت اسطوخودوس قویترین داروی گیاهی ضد افسردگی در جهان است.
خواص شربت اسطوخودوس
شربت اسطوخودوس یک داروی گیاهی برای ضعف اعصاب است و نقش موثری در تقویت قوای مغز و حافظه، رفع رعشه یا لرزش بدن و افسردگی دارد؛ شربت اسطوخودوس با بهبود عملکرد مغز از ابتلا به فراموشی و آلزایمر جلوگیری می‌کند.
طرز تهیه شربت اسطوخودوس
برای تهیه شربت اسطوخودوس باید به این این ترتیب عمل کرد که صد گرم اسطوخودوس خشک را در ۹۰۰ گرم آب و ۱۰۰ گرم گلاب، یک شب تا صبح بخیسانید، روز بعد به طور ملایم بجوشانید تا یک سوم از آن باقى بماند.
سپس ترکیب حاصل شده را صاف کنید و ۴۵۰ گرم قند یا عسل در آن داخل نموده و دوباره بجوشانید تا قوام آن مانند شربت غلیظ شود، روزى ۲ قاشق غذاخورى میل نمایید.
طرز تهیه مربای اسطوخودوس
مربای اسطوخودوس تاثیری چشمگیری در بهبود خلق و خو، رفع غم و غصه و تنش‌های عصبی دارد. همچنین مربای اسطوخودوس برای رفع سودا و وسواس سودایی و تقویت حافظه مفید است.
روش اول: مانند همه مرباهایی که از گلبرگ گیاهان تهیه می شود، ابتدا تلخی اسطوخودوس را با چند بار جوشاندن، می گیریم. سپس هم وزن گل اسطوخودوس، شکرسرخ اضافه می‌کنیم و حرارت می‌دهیم تا به قوام آید. (روزانه ۱۵ گرم میل شود.)
روش دوم: در این روش تهیه مربای اسطوخودوس، تفاوتی با تهیه مرباهای دیگر ندارد، فقط لازم است مقدار شکر یا عسل دو برابر وزن اسطوخودوس باشد. اگر هر روز ۱۵ گرم از این مربا خورده شود تفریح و نشاط مى‌آورد و مقوى حافظه و ذهن است و سایر خواص که ذکر شد نیز برای آن مترتب مى‌باشد.
خواص اسطوخودوس
اسطوخودوس با حرارتی که دارد بدن را گرم می‌کند و با قوت تجفیفش رطوبت‌ها و عفونت‌‌ها را از بین می‌برد(قدرت تجفیف یعنی قدرت خشک کردن رطوبت‌ها) و از طرفی به‌دلیل قدرت قـبض(قدرت جمع‌کنندگی) باعث تقویـت اعضا خصوصا احشا می‌گردد.
اسطوخودوس در بیماری‌های عصبی ناشی از سردی از بهترین داروها است و برای بهبود این بیماری‌ها توصیه بر مداومت در مصرف آن شده. این گیاه با داشـتن قوت مسهله و دافعه، اخلاط فاسد بلغمی و سوداوی را از بدن دفع کرده و بدن را از سموم پاکسازی می‌کند.
به گفته حکمای طب سنتی، اسطوخودوس برای درمان صرع، جنون، فراموشی یا نسیان، وسواس سوداوی، تشنج، رعشه و افسردگی از طریق خارج کردن و پاکسازی مغز از اخلاط سوداوی و فضولات و رطوبات مغزی بکار میرفته است.
همچنین اسطوخودوس از آن رو که روح حیوانی و نفسانی را از سوداویت پاک و صاف می‌کند و به واسطه قبضی که دارد جوهر روح را متین می‌کند، به تنهایی یک مفرح و شادی بخش است.
می‌توان از اسطوخودوس به عنوان مسهل بلغم و سودا بهره برد و ضماد پخته آن جهت درد مفاصل و نقرس مفید است. اسطوخودوس با سکنجبین و نمک‌هندی به عنوان یک مسهل قوی به کار می‌رود و طبیخ آن در امراض سینه، سعال و نزله قوی‌تر از زوفا است.
مضرات اسطوخودوس
از مضرات اسطوخودوس این است که مصرف زیـاد و نابـه جای آن مضر صفراوی مزاجان است. این گیاه مُعطـش است، یعنی باعث تشنگی می‌شود و ممکن است در افراد گرم مزاج باعث تهوع نیز گردد.
مصلح اسطوخودوس
در کتـب طب سنتی از سکنجبین به عنوان مُصلح اسطوخودوس یاد شده، بـدل یا جایگزین آن در بیماری‌های تنفسی فراسیون و در پاکسازی سودا افتیمون است.
منابع:
– مجموعه آثار دکتر سید جلال مصطفوى کاشانى، جلد دوم
– مخزن الادویه، محمد حسین عقیلی علوی خراسانی
– گذری بر اسطوخودوس در طب سنتی ایران و مطالعات جدید
– داروهای آبدست طبیب در مکتب طب ایرانی، استاد محمد عبادیانی
طبع اسطوخودوس گرم و خشک است.
این گیاه اختصاص به مغز دارد و تقویت کننده مغز است.
